Prusy Królewskie - ojczyzna Kopernika

Mikołaj Kopernik urodził się i działał w Prusach Królewskich, tzn. w tej części ziem dawnego państwa krzyżackiego, które na mocy pokoju toruńskiego z 19 X 1466 r., kończącego trwającą niemal trzynaście lat wojnę, podporządkowane zostały królowi polskiemu. Obejmowały one obszar Pomorza Gdańskiego z ujściem Wisły, prawobrzeżne Powiśle z Malborkiem i Elblągiem, ziemię chełmińską oraz biskupią Warmię (łącznie ok. 23,9 tys. km2). Natomiast ziemie podlegające nadal Zakonowi określano terminem Prusy Krzyżackie (ok. 32 tys. km2), które po sekularyzacji w 1525 r. przyjęły nazwę Prusy Książęce i aż do 1657 r. pozostawały w zależności lennej od Polski.

Prowincja Prusy Królewskie podzielona została na wzór ogólnopolski na trzy województwa (chełmińskie, malborskie i pomorskie) oraz powiaty jako jednostki administracyjno-sądowe, a zasiedlało ją u progu XVI w. ok. 375 tys. mieszkańców. Należała ona do najbardziej rozwiniętych gospodarczo i kulturalnie dzielnic wielonarodowościowej Rzeczypospolitej, obejmującej wówczas obszar niemal 1 115 tys. km2 i liczącej przeszło siedem milionów ludności.

Około jedna trzecia mieszkańców dzielnicy pruskiej żyła w ośrodkach miejskich, spośród których najważniejsze znaczenie miały Gdańsk (ok. 35 tys.), Toruń (10-12 tys.) oraz podlegający jurysdykcji kościelnej biskupa warmińskiego Elbląg (niemal 10 tys.). Miasta te należały, obok Krakowa, Lwowa i Poznania, do największych organizmów miejskich w Koronie, a dzięki licznym przywilejom uzyskanym na początku wojny trzynastoletniej od Kazimierza Jagiellończyka oraz opłacalnemu pośrednictwu w handlowych kontaktach ziem polskich z zachodnią Europą zajmowały dominującą pozycję w życiu społeczno-gospodarczym Prus Królewskich.

Zdominowane przez silny ekonomicznie element niemiecki, osiadły jeszcze w okresie aktywnej polityki osadniczej Zakonu, miasta pruskie były największymi ośrodkami życia kulturalnego prowincji. Przeszło połowa ludności Prus Królewskich była jednak pochodzenia polskiego, a tylko znikomą grupę tworzyli potomkowie pierwotnych mieszkańców części tych ziem - Prusów.

Mieszkańcy dzielnicy pruskiej, bez względu na różnice etniczne, pochodzenie klasowe i język, jakim się posługiwali, nazywali siebie Prusakami i byli świadomi odrębności swego “kraju” w ramach państwa polskiego. Ówczesne pojęcie “kraju” i “ojczyzny” (patria) dalekie było od rozumienia odrębnego państwa i oznaczało raczej jednolitą całość geograficzną, społeczno-ekonomiczną, prawną oraz polityczną, a więc pewną społeczność wzmocnioną wspólną tradycją i świadomością historyczną.

Społeczeństwo pruskie cechował głęboki patriotyzm lokalny, przejawiający się w obronie przywilejów i wolności potwierdzonych aktem inkorporacyjnym Kazimierza Jagiellończyka w 1454 r. Zapewniały one indygenom (krajowcom), czyli posiadającym pełne prawa obywatelskie mieszkańcom Prus, wyłączność w piastowaniu miejscowych urzędów i godności, a stanom pruskim wpływ na zarząd krajem przy udziale króla. Prusy Królewskie miały własny herb oraz skarb, którym zarządzał mianowany przez króla i odpowiedzialny przed nim podskarbi. Rządy w “kraju” sprawowali wielcy właściciele ziemscy oraz kupiecki patrycjat największych miast, a ich reprezentanci tworzyli czołowy organ ustrojowy, zwany Radą Pruską. Zbierała się ona zazwyczaj na wezwanie króla, ale w celu podjęcia ważniejszych uchwał zwoływała zjazdy ogółu stanów, od 1526 r. zwanych sejmikami.

Literatura

1. Historia Pomorza, pod redakcją G. Labudy, t.1-2, Poznań 1972-1976.
2. W. Odyniec, Dzieje Prus Królewskich (1454-1772), Warszawa 1972.
3. J. Małłek, Dwie części Prus. Studia z dziejów Prus Książęcych i Prus Królewskich w XVI i XVII wieku, Olsztyn 1987.